Column: Netbooks voor Gamers
Mooie dromen of al realiteit ?
Het is maar een jaar geleden dat Asus een storm ontketende in de notebook-wereld met zijn oorspronkelijke Eee PC, de 701 4G. Daarnaar terugkijkend, was het net op het juiste moment, want de economische crisis zette zowel de makers als de consumenten onder druk en schoot de laaggeprijsde kleine peuter de hoogte in. Nu is het moeilijk om een leven zonder netbooks voor te stellen. Maar, hoe doen deze netbooks het op vlak van computer games ?!
Deze editorial werd gepubliceerd in samenwerking met o.v.e.r.clockers.at in het gedrukte Oostenrijkse magazine Gamers.at.
Wie vond het uit?
Het wordt algemeen aanvaard dat Asus de netbook-categorie creëerde met de eerste Eee PC. Het is zonder enige twijfel dat de Taïwanese maker een belangrijke rol speelt in het succes van de mini-notebook als trendsetter. Een over het algemeen minder bekend bedrijf met de naam "Psion" had verschillende jaren eerder één van hun mobiele computers al "netbook" genoemd, hetgeen uiteindelijk ook een golf van rechtszaken tegen de makers en de media teweeg bracht. Er werd nog niets beslist en de kleine vliegjes mogen verder flagrant netbook of mini-notebook genoemd worden.
Het verschil met de klassieke notebooks zit voornamelijk in de grootte van het scherm. Als regel kun je stellen dat schermen tot 10 inch netbooks zijn, terwijl het scherm van subnotebooks begint bij een 12" diagonaal. Een doorn in het oog voor journalisten, aangezien deze grenzen steeds vager worden. Vele makers steken bijvoorbeeld netbook hardware in 12" notebooks. De snelle ontwikkeling van processors en grafische chips geeft ook hoop op een goede stijging in prestatie bij mini-notebooks, maar dit wordt voorlopig nog niet aangemoedigd om, laat ons zeggen, verkoopredenen.
The rapid development of processors and graphic chips also give hope for a well and truly performance increase of mini-notebooks, but which has occasionally not been promoted, for let's say, retailing reasons.
Atom-Power is in
Als je data sheets van hedendaagse netbooks bestudeerd, wordt het snel duidelijk dat de leidende fabrikant Intel het laatste woord heeft wat betreft de geteste processors. Terwijl de eerste netbooks uitgerust waren met "exotische" chips zoals die van VIA, was Intel zich snel bewust van het potentieel van de mini-notebooks en realiseerde het een kleine, energie sparende chip met de Atom-CPU, die voldoende prestatiereserves zou moeten hebben om de meest voorkomende operating systemen en applicaties te draaien. Hiermee stond niets nog in de weg van het voortgaande succes van de netbooks.
Vandaag de dag wordt de Atom N280 chip met 1.66 GHz en 512 kilobytes L2 cache gebruikt in de meeste toestellen. De Intel GMA 950 grafische chipset die zichzelf al bewezen heef, lost overwegend grafische problemen op en onderscheidt zichzelf door zijn lage stroomverbruik van slechts een paar watt. Dit zal waarschijnlijk een ironische lach tevoorschijn brengen op de gezichten van hardnekkige gamers, maar laten we de klok een beetje terugdraaien naar 2001/2002 ongeveer, naar de lancering van Windows XP, die niet alleen een stevige basis in netbooks heeft opgebouwd. Dit was het tijdperk van de mobiele Pentium IV voor notebooks, zelfs vóór de revolutionaire Pentium M modellen. Als je de belangrijke gegevens van de chips van dichterbij bekijkt, wint de nieuwste Intel Atom processor wat aan impuls, maar hierbij wordt helemaal geen rekening gehouden met de lagere koelingsefficiëntie en stroomverbruik. De vraag welke games dan "speelbaar" zijn op hedendaagse netbooks kan daarom makkelijk beantwoord worden, zelfs onbevredigend voor velen: elke game die ook op de gemiddelde mobiele computer kon gespeeld worden 7 jaar geleden.
Gamen zoals vroeger?
Herinner je je met welke games je op je Windows XP-systeem de nacht hebt doorgedaan? Hier zijn een paar frappante namen om je op het goede spoor te helpen: Diablo 2, Warcraft 3, Need for Speed Hot Pursuit 2, Counterstrike, Quake 3 Arena, Unreal Tournament. En, doet het een belletje rinkelen? Er zijn een aantal spannende namen onder hen, die zelfs vandaag terecht de zintuigen van fervente gamers prikkelen.
De praktische test op een hedendaags Atom N280-systeem doet hoge verwachtingen over prestatie en grafische kwaliteit snel in rook opgaan. Terwijl 3D-intensieve games zoals bijvoorbeeld Warcraft 3, Diablo 2 of Sim City 3000 nog heel vlot draaien bij hogere detail-settings, redden in het bijzonder vertegenwoordigers van het schietgenre, het enkel met de laagste resolutie en het laagste detail-level. Wolfenstein: Enemy Territory, dat nauwelijks voldoende prestaties levert om op z'n minst competitief te zijn bij de volgende oc.at "gaming-nacht" met ongeveer 15 frames per seconde (fps) bij een resolutie van 640x480 pixels en met de laagste detail-settings, zou een voorbeeld zijn om hier te vermelden. Need for Speed - Hot Pursuit 2 doet het een beetje overtuigender. Het racespel kan heel vlot gespeeld worden aan ongeveer 30 fps met de laagste grafische instellingen. Het uitzicht van het spel lijdt daaronder.
Het ziet er niet veel beter uit bij de meer recente games, zoals het online racespel Trackmania Nations. We konden een prestatie noteren van 7-27 fps op ons testplatform met de Intel Atom N280/GMA 950 hardware, wat gepaard gaat met onvermijdbare schokken. We volgenden ook met spanning de prestatietest van Counterstrike 1.6., de laatste editie van de multiplayer-shooter. De frame-snelheid bleef binnen een span van 15-30 fps in de online multiplayer match bij dezelfde minimale grafische settings (640x480). Maar we waren niet echt bekwaam in competitie (waarschijnlijk ook omwille van het gebrek aan gaming-ervaring). De gegeven prestatie was voldoende voor minder veeleisende tijdsverdrijven, een paar gelukstreffers uitgezonderd.
Het draait allemaal om WoW
Één centraal onderwerp houdt de gaming wereld vandaag de dag bezig: zal World of Warcraft (WoW) op netbooks draaien, of niet? Als één van de meest succesvolle up-to-date multiplayer online games, waarvan de hardware eisen bijna bescheiden lijken te zijn in vergelijking met een aantal hedendaagse shooters, is deze vraag vrij gerechtvaardigd. Not least, aangezien er een reeks zoektochten zijn die de gamer moet volbrengen in WoW, en zijn zelfs mogelijk bij een lage frame-snelheid. Zo gezegd zo gedaan, en na een tijdje wachten vonden we ons personnage opnieuw in de wereld van Northshire Valley.
Maar, samengevat blijkt ons testsysteem minder dan bevredigend te zijn. Fraps' ontdekkingstocht door de bossen gaat gepaard met een frame-snelheid tussen 0 en 17 fps, gevolgd door terugkerende korte onderbrekingen. Het ziet er echter opmerkelijk beter uit in binnenruimtes. We konden een goede 30-45 fps observeren, hetgeen als uitkomst een redelijk vlotte prestatie geeft. Over het algemeen is dit voldoende om niet veeleisende gaming acties uit te voeren, maar veeleisende handelingen, tot gevechten met flitsende special effects zijn zeker en vast niet aan te raden. Het hangt daarom af van de eisen van de gebruiker, of de prestatie met WoW nog voldoende of volledig onvoldoende wordt genoemd. De huidige netbook-basis met Intel Atom N280/GMA950 is nauwelijks geschikt voor een geavanceerde game.
Pump it up!
De Overclocker-Gemeenschap is waarschijnlijk aan het schreeuwen om allerlei tuning-maatregelen met het oog op de zwakke prestaties. Maar, men moet voorzichtig zijn: het wordt algemeen aanvaard dat netbooks vaak nauwelijks reserves hebben om om te gaan met de hogere temperaturen die door overclocken veroorzaakt worden, omwille van hun compact ontwerp en koelingssysteem dat enkel voor lage belastingen ontworpen is. "Wel, dat is allemaal geen probleem met vloeibare stikstof." - kunnen velen denken. Zoals bevestigd door verschillende online verslagen is dit goed mogelijk. Er wordt gezegd dat avontuurlijke tuners tot 2.385 GHz hebben gekregen uit een Intel Atom N270 CPU gebaseerd op het MSI Wind U100 platform. Het zou duidelijk moeten zijn dat typische netbook-gebruikersscenario's niet zo goed uitgevoerd zijn met koperen flessen gevuld met stikstof op het pc-bord. Maar hoe dan ook, Asus bijvoorbeeld, gebruikt de mogelijkheden van de Intel Atom CPU en maakt een maximale kloksnelheid mogelijk van 1.75 GHz, met behulp van z'n eigen tool "Super Hybrid Engine", wat toch een verhoging betekent van +5% in vergelijking met de standaard kloksnelheid van 1.66 GHz
De interne grafische chip Intel GMA 950 biedt ook reserves: die heeft een kloksnelheid van 166 MHz in verbinding met de Intel 945 GSE chip set, in plaats van de standaard 400 MHz. Een freeware tool met de naam GMABooster wordt gebruikt om de gedaalde kloksnelheid opnieuw te doen stijgen naar de mogelijke 400 MHz. Een onbetwistbaar voordeel van deze prestatieverhoging is dat dit nauwelijks invloed heeft op het stroomverbruik, of eerder de warmtedissipatie van de grafische chip, en dat dit algemeen gebruikt kan worden in alle netbooks gebaseerd op de GMA 950. Onze Acer Aspire One 531 testcomputer kon op deze manier discreet getuned worden. Het resultaat in de WoW-prestatietest beantwoordde niet aan onze verwachtingen. De eerder geöbserveerde onderbrekingen stopten op z'n minst met een frame-snelheid van 11-18 fps bij verschillende tests. De zichtbare prestatieverhoging was dus eerder beperkt.
Een ander alternatief om meer efficiëntie uit je netbook te halen, is om de vele, vaak onbruikbare en nauwelijks toegepaste diensten, waarmee sommige fabrikanten de mini-notebooks volsteken, volledig te desinstalleren. Het programme "PC Decrapifier" zou hierbij kunnen helpen. Dit zal echter niet zorgen voor een spectaculaire verbetering in frame-snelheid in diverse games.
Netbooks voor gamers en voor anderen...
Wat heeft de markt te bieden wat betreft netbooks en mini-notebooks waarop je kan gamen? Dat je niet echt kan spreken over netbooks waarop je kan gamen met Intel's Atom CPU en de GMA 950 grafische oplossing wordt aangetoond door bovenstaande tests. Naast het Intel-platform is er geïsoleerde hardware die geïmplementeerd is van andere fabrikanten. De nieuwe HP Pavilion dv2, die meer prestatie belooft met een AMD Neo CPU en Radeon Xpress X1270 (WoW liep met 17-29 fps bij een lage detail-setting), met een 12" scherm en gewicht van ongeveer 1.6 kilogram, zou als een voorbeeld kunnen vermeld worden, maar deze wordt één categorie boven de netbooks geplaatst. Dit wordt ook weergegeven door de prijs van ongeveer 600.00 euro.
Subnotebooks aan weggeefprijzen, aosl de FSC U9200 met een Pentium Dual Core CPU en GMA X3100 grafische kaart, bieden een lichtelijk betere gaming-prestatie dan de typische netbooks, in het geval WoW ongeveer 19-20 fps.
De titel Meest Efficiënte Mini-Notebook wordt momenteel gegeven aan de N10J from Asus. Met een 10.2 inch LED scherm toont hij het klassieke netbookformaat en heeft hij, dankzij de Geforce 9300 M GS grafische kaart gecombineerd met Intel's Atom N270 CPU, een stevige basis voor games. Verhalen van gebruikers, over het toestel dat boven de normale netbook-prijsklasse van ongeveer 600.00 euro geplaatst wordt, bevestigen de goede resultaten van de N10J in de benchmark-testen, maar de ingebouwde Atom CPU is in de praktijk geïndentificeerd als zijnde een bottleneck bij het gamen. World of Warcraft kan redelijk goed gespeeld worden bij een gemiddelde grafische eis, maar komt nog altijd niet in de buurt van de goedkopere multimedia notebooks voor beginners. Momenteel kan je waarschijnlijk spreken van voldoende gaming-kracht vanaf 13 inches, terwijl LG een nieuwe weg baant met hun P310, die uitgerust is met een Nvidia Geforce 9600M GT grafische kaart.
Besluit
Netbook en gaming zijn niet noodzakelijk twee volledig onverenigbare termen, maar het hangt wel sterk af van de individuele notie van de brede term "gaming", en of je een positieve of eerder negatieve mening hierover hebt. Over het algemeen kan gezegd worden dat oudere games, zoals in de tijd van de lancering van Windows XP, redelijk goed lopen - op z'n minst bij lage grafische settings. Hedendaagse games zijn een beetje te veel voor de mini-computers, zelfs voor de efficiëntste onder hen. Je komt ook snel terecht in prijsregio's waar ook laaggeprijzde multimedia notebooks, die hun kleine broertjes gemakkelijk voorbijsteken op vlak van prestaties, aangekocht kunnen worden. De enige andere optie is dus je hoop te vestigen op nieuwe ontwikkelingen, zoals het Nvidia's ION-platform, wat hoop geeft op een prestatieboost bij de laaggeprijzde netbooks. Hoe dan ook, tot dan moeten de aangeboden processors nog steeds wat aan kracht winnen om een evenwichtige relatie te kunnen geven in combinatie met de andere onderdelen, zodat ze niet eindigen als een onoverkomelijke bottleneck.
Tip: Handige tools voor je netbook
- Notebook hardware Control: Visualiseert en maakt geävanceerde instellingen mogelijk
- GMABooster: Gemakkelijk overclocken van de GMA 950 grafische kaart
- PC Decraprifier: Verwijdert nutteloze diensten en bloatware gemakkelijk en snel
- A1ctl bzw. Eeectl: Maakt geävanceerde instellingen op netbooks van Acer en Asus mogelijk
- Gimp: Gratis en uitgebreid beeldbewerkingsprogramma
- OpenOffice 3.0: Word, Excel & Co – gratis
